КОЛУМНА: Д-Р РИСТО ЦИЦОНКОВ: ХЕЦ „Чебрен“, се гледа ли почетокот на изградбата?

Деновиве, топ-тема во јавните медиуми е веста дека е постигната согласност за договор за стратешко партнерство на Република Македонија (РМ) со Обединетото Кралство (ОК). Тоа ќе овозможи силна економска соработка меѓу двете влади, со инвестициски циклус од околу шест милијарди евра во инфраструктурата, здравството, енергетиката и така натаму. Деталите околу заемот уште не се познати, но навестени се поволни услови: ниска каматна стапка, долг рок на отплата, грејс-период итн.

Според соопштенијата од Владата, првите пари што ќе бидат повлечени од заемот ќе бидат употребени во инвестиции за изградба на модерна карго и брза патничка железница од Табановце до Гевгелија, за инвестиции во здравството: завршување на проектот за клиничката болница во Штип, болница во Кичево и реконструкција на болницата во Тетово.

Овие денови се огласи и министерката за енергетика, рударство и минерални суровини, Сања Божиновска, во врска со донесувањето на новиот закон за енергетика, а кратко се осврна и на изградбата на хидроелектричната централа (ХЕЦ) „Чебрен“. Таа истакна дека сакаме да биде тоа македонски државен проект, дека најубаво е, како држава, сами да го изградиме, но се работи за проект што ќе чини најмалку една милијарда евра, што не е мала ставка… Министерката нагласи дека уште во декември била формирана работна група за „Чебрен“, под координација на Министерството, која веќе имала неколку состаноци. Се разгледуваат варијанти дали да се гради еден (голем) „Чебрен“ со голема висина на браната или „Чебрен“ и „Галиште“ во каскада, колку ќе чинат инвестициите итн. Имам слушнато и за варијанта со каскада од три хидроцентрали: „Скочивир“, „Чебрен“ и „Галиште“.

Јас ги поврзувам горниве вести: 1) од една страна, можност за голем заем од ОК со поволни услови и 2) од друга страна, потреба од голема сума пари за изградба на ХЕЦ „Чебрен“.

Владата веќе се изјасни дека првите британски пари ќе се користат за железничката инфраструктура и за инвестиции во здравството. А хидроелектричната централа (ХЕЦ) „Чебрен“ кога?

Поминаа повеќе од 60 години од првиот предлог за овој проект. Значи, може да се намени еден дел и за проектот „Чебрен“. Исто така, треба да се бара поддршка и од меѓународните финансиски институции што даваат поволни кредити за зелени инвестиции како што се хидроелектричните централи.

Би сакал да укажам дека за големите градежни инвестиции изведени во последниве две децении во РМ, како што се неколку автопатишта, беа поставени тендерски услови што не можеа да бидат исполнети од нашите домашни компании. Апелирам до Владата на РМ, при распишувањето тендери за големи градежни објекти, да постави услови што ќе може да бидат исполнети и од нашите домашни фирми, а не тие да бидат вклучени како подизведувачи како што е денес. Да напомнам дека во далечното минато, пред многу децении, беа изградени голем број брани и хидроелектрични централи од нашите градежни фирми. Да споменам само неколку: хидроенергетскиот систем „Маврово“ со трите хидроелектрични централи „Вруток“, „Равен“ и „Врбен“, хидроцентралите на реките Црн Дрим, Црна Река, Треска и др., кои работат и денес без проблеми.

Подолу е прикажана слика на споменик во чест на 52. загинати градители што работеа на хидроенергетскиот систем „Маврово“ во 1956 година. Тие загинаа од снежна лавина, која ги затрупа бунгаловите во кои беа сместени.

Ако можеле македонските фирми успешно да градат брани и хидроцентрали пред 70 години, можат и денес.

Јас сум повеќе упатен во термотехниката и во термоенергетиката, а не во хидроенергетиката, но длабоко сум свесен за големата важност на проектот „Чебрен“ и за електроенергетскиот систем на РМ и за водоснабдувањето на огромен дел од територијата на државата.

Како и многу пати во минатото, и сега сугерирам да престанеме да бараме странски инвеститор (сопственик) за системот „Чебрен“. Сакам да ја охрабрам министерката за енергетика, Сања Божиновска, да опстои на својата изјава „… сакаме да биде тоа македонски државен проект, дека најубаво е, како држава, сами да го изградиме“.

Авторот е редовен професор на Машинскиот факултет во Скопје

(Редакцијата се оградува од ставовите на авторите изразени во колумните)