ЖИВОТНИ ПАТОКАЗИ, ЗОРАН КРСТЕВСКИ: Откривање на смислата

Основно е како народ и како индивидуи да ја елиминираме програмата дека сме слаби, мали, обични, несреќни и неуспешни. Победникот не се раѓа, туку се создава низ постепеното иницирање на творечкиот пристап исполнет со позитивни вибрации, повисоко ниво на свесност и верба во сопствените вредности.

Без оглед на негативните околности и силното влијание на стресогените фактори, неопходно е да го програмираме умот во насока на афирмацијата, самопочитта, надежта, целта и смислата.

Нашата свесност, волја и визија ја одредува нашата судбина. Да се има визија значи да се има цел, смисла и храброст да се поднесе и најтешката судбина. Тоа можеме да го согледаме од животните искушенија низ кои поминал австрискиот психијатар и невролог, Виктор Франкл (1905 – 1997). Тој во 1942 година, заедно со семејството, бил депортиран во логорот Терзиенштад, а потоа и во Аушвиц. Франкл во себе проектирал визија и на неа ѝ ги припишал заслугите што останал жив, додека илјадници затвореници умирале во концентрационите логори. Креативната визуализација го поттикнала да издржи пред исклучително суровите услови на егзистирање. Бил одлучен да преживее и да учи од тешките удари на судбината. Со таа цел, замислувал како предава пред голем аудиториум на теми поврзани со човековото однесување во логорот.

Франкл навистина преживеал и станал славен предавач и автор на книги во кои потенцирал дека „не можеме да го избегнеме страдањето, но можеме да избереме како да се справиме со него“. Како што самиот напишал: „Психолошките набљудувања на логорашите покажаа дека под влијание на логорската средина, во развојот на својот карактер, потпаѓа единствено оној што духовно и човечки веќе паднал, а паѓаат оние што немаат внатрешна потпора“.

Внатрешната сила може да го воздигне човекот над неговата надворешна судбина.

Според Франкл, логорашите без цел, без надеж и причина да живеат за иднината, физички и ментално пропаѓале и умирале. Животот за нив станал бесмислен бидејќи постојано размислувале за минатото, а не за иднината. Во суштина, тој укажал на тоа дека главната грижа на човекот не е да дојде до задоволство или да ја избегне болката, туку да ја открие смислата во својот живот. „Човекот ќе биде подготвен дури и да страда, под услов страдањето да има смисла“. Тезата на Франкл е дека ние не ја измислуваме смислата на својата егзистенција туку, напротив, ја откриваме. Без смисла, нема надеж. Без надеж, луѓето го губат здравјето и внатрешно умираат.

Наместо да дозволиме животните услови да нѐ контролираат нас, многу побитно е ние да ги контролираме нив. Лозунгот на позитивната психологија „како размислуваш, така се чувствуваш“, кажува дека нашите мисли драматично влијаат врз нашата хемија и врз нашата психофизичка состојба. Сведочењето на Виктор Франкл потврдува дека постоела врска помеѓу телото и умот меѓу затворениците во Аушвиц. Логорашите кои загубиле храброст и надеж, исто така го загубиле и здравјето.

Современиот човек сѐ почесто се соочува со еден нов тип невроза, чија главна карактеристика е губиток на интерес, недостаток на иницијатива и чувство на бесмисла. Мнозина се сомневаат дали нивниот живот има каква било смисла. Виктор Франкл оваа состојба ја нарекол „егзистенцијален вакуум“. Причината за таквата состојба произлегува од чувството на внатрешна празнина и здодевност. Германскиот филозоф Артур Шопенхауер има кажано дека „човештвото е очигледно осудено вечно да се движи меѓу два екстрема – здодевноста и болката“.

Според Франкл, здодевноста денес на психијатрите им создава и задава повеќе проблеми отколку болката. Тие проблеми стануваат сѐ позначајни, бидејќи сѐ поголемата автоматизација доведува до зголемување на слободното време. Неволјата е во тоа што многу вработени луѓе не знаат и нема да знаат како да го употребат своето слободно време. Да ја земеме, на пример, неделната невроза: луѓето се депримирани, бидејќи во недела стануваат свесни за празнотијата на својот живот која, инаку, ја потиснуваат со обврските во текот на работната седмица. Некои лица чувствуваат стрес и поради искушенијата што ги очекуваат со стартот на новата работна недела. Тоа е особено присутно в недела навечер кога нѐ зафаќа бран напнати и меланхолични вибрации поради обврските што нѐ очекуваат на работното место.

Негацијата на сопствените вредности, малодушноста, стравот од иднината, здодевноста и егзистенцијалната празнина се показатели за губење на смислата. Приличен број самоубиства можат да се објаснат токму со егзистенцијалната празнина.

Која е смислата на животот? Зошто сме тука? Која е поентата на нашето постоење? Ова се прашања кои филозофите ги поставуваат уште од почетокот на цивилизацијата, но никој не може да даде задоволителен одговор.

Смислата мора да се бара, зашто антипод (спротивност) на смислата е бесмислицата или апсурдот на постоењето. За овие нешта пишувал францускиот филозоф и писател Албер Ками. Тој во своите дела мошне критички ги прикажал морничавоста на човечката судбина, егзистенцијалната тегобност, ужасот и стравот предизвикани од историските настани, кои постојано го разјадуваат и ограничуваат духот на поединецот.

Ками укажал дека современата епоха ја карактеризираат болестите на духот, празнотијата и чувството на апсурд. Тоа е искуство да се чувствуваш изгубено и осамено во свет што нема смисла. Таквите сознанија го поттикнаа во филозофијата да побара одговор на прашањето „Дали животот вреди или не вреди да се живее?”

Устоличувањето или доминацијата на апсурдноста во свеста на човекот неминовно го иницира најтешкото филозофско-етичко прашање: Дали апсурдноста на светот и животот нужно бара самоубиство? Како е можно хармонично да се егзистира и да се опстане, кога неразумноста и бесмислицата владеат со светот? Заклучокот на Ками е дека и покрај присуството на апсурдот, луѓето не треба излезот од егзистенцијалната тегобност да го бараат во самоубиството. Напротив, треба да ги отфрлат деструктивните размислувања, илузиите за вечноста, и да почнат страсно да ги чувствуваат смислата и вредноста на своето конкретно постоење. Имено, „животот има смисла само додека уживаме во него, па затоа бесмислени се оние постапки кои се насочени кон уништување на животот”.

Ками укажал дека не треба да го прифатиме апсурдот, туку да се бориме против разните негативни околности на нашето постоење. Постојаниот бунт е единствениот начин да се биде вистински присутен во светот. Затоа, треба да се бориме против апсурдот (празнотијата), да манифестираме страст кон животот и да ја бараме смислата на своето постоење. Данскиот филозоф Сорен Киркегор потенцирал дека животот не е задоволство, ниту за задоволство е создаден, бидејќи самоотуѓувањето и вродениот страв го пасивизираат борбениот дух на човекот. Укажал дека секој од нас живее во духовна криза, егзистенцијална тегобност и јанѕа: „Како што лекарот предочува дека нема наполно здрав човек, така може да се каже дека не постои човек што во себе не носи некој очај, во чија душа не престојува некоја јанѕа, некое незадоволство, страв од нешто непознато”. Според Киркегор, тегобноста доаѓа од моралната одговорност, бидејќи за преземените постапки човекот не може да го обвини Бог или интелигибилната димензија, зашто лично е одговорен за својата судбина.

Откривањето на смислата е примарна мотивациска сила која помага да се издржат најтешките животни искушенија.

Во тој контекст, ќе ги предочиме размислите на Виктор Франкл за различните форми зад кои се крие егзистенцијалната празнина. „Понекогаш фрустрираната волја за смислата се компензира со волјата за моќ, и тоа во својот најпримитивен облик, односно со стремеж по пари. Во други случаи, местото на фрустрираната волја за смислата го зазема волјата за уживање, па така егзистенцијалната фрустрација често се решава со сексуална компензација. Затоа може да се забележи дека сексуалното либидо зема замав особено во случаи на егзистенцијална празнина“. Овие размисли на Франкл, иако се искажани пред повеќе децении, сепак и денес се реалност бидејќи алчноста, ниските страсти и стремежот кон моќ целосно го завладеаја духот на луѓето.