ФОТО: Youtube
Во срцето на западна Србија, во оддалеченото село Зарожје, сè уште живее една приказна, постара и можеби поавтентична од онаа за грофот Дракула. Тоа е легендата за Сава Савановиќ, човек кој наводно станал вампир и чиј дух, според мештаните, сè уште талка по тесната и темна долина на реката Рогачица.
Неговиот дом, стара воденица, стана место на поклонение за љубителите на мистериозност, точка каде што се испреплетуваат фолклорот, историјата и ужасот што ја смрзнува крвта.
Приказната за потеклото на Сава Савановиќ има неколку верзии, секоја од нив додавајќи слој мистерија на неговиот лик. Според една, попопуларна легенда, Сава бил богат и почитуван трговец со добиток, но и разбојник познат по својата храброст.
Неговиот живот тргнал наопаку кога се заљубил во ќерката на еден локален трговец, кој го отфрлил поради големата разлика во годините. Со скршено срце, Сава станал огорчен и злобен, а приказната вели дека во напад на бес ја убил девојката, а потоа си го одзел животот.
Бидејќи умрел како самоубиец, не бил погребан на гробишта, туку во близина на местото на злосторството, што според старите верувања било загарантиран пат до проклетство.
Набргу по неговата смрт, мелничарите кои работеле во водениците на реката Рогачица почнале да умираат под мистериозни околности, наводно со видливи каснувања на вратот.
За селаните повеќе немало сомнеж – Сава се вратил како вампир. Стравот ги натерал луѓето да го отворат неговиот гроб, каде што, според легендата, го пронашле неговото нераспадливо тело. За да го скршат проклетството, му го прободоа срцето со глогов кол.
Сепак, легендата вели дека свештеникот доцнел со светата вода, а од устата на Сава излетала жолта пеперутка – неговата немирна душа, која продолжила да го тероризира местото.
Приказната за Сава ја спасил од заборав српскиот писател Милован Глишиќ во неговиот краток расказ „По деведесет години“, објавен во 1880 година, цели 17 години пред Брам Стокер да го претстави Дракула на светот.
Приказната на Глишиќ го следи сиромашниот млад човек по име Страхиња, кој, за да заработи пари за да се ожени со својата сакана Радојка, се осмелува да ја рестартира напуштената и опседната воденица.
Страхиња се соочува со Сава, успева да го рани и, заедно со мештаните, го наоѓа неговиот гроб, го прободува со колец. Сепак, во драматичен пресврт, пеперутка што излетува од устата на Сава го наоѓа патот до Радојка, влегува во нејзината уста и ја претвора во вампир.
Така, двајца љубовници, разделени од животот, конечно останаа заедно засекогаш во смртта и проклетството.
Оваа приказна послужи како инспирација за култниот хорор филм „Пеперутка“ од 1973 година, кој се смета за прв српски хорор филм и кој со генерации ги ужаснува гледачите низ цела поранешна Југославија.
Симболот на пеперутката, која во словенскиот фолклор често ја претставува душата на починатиот, стана неразделно поврзана со Сава Савановиќ.
Воденицата, позната како „Јагодиќа воденаница“, била во сопственост на семејството Јагодиќ со децении и работела до крајот на 1950-тите. По нејзиното затворање, таа станала туристичка атракција. Сепак, стравот од вампири бил толку силен што сопствениците не се осмелиле да ја поправат.
Во 2012 година, покривот на воденицата конечно се срушил. Во тоа време, општинските власти издале хумористично, но значајно „предупредување за јавно здравје“, советувајќи ги жителите да бидат внимателни бидејќи Сава сега била „бездомник“ во потрага по нов дом.
Воденицата оттогаш е реставрирана и повторно отворена за посетители. Иако денес изгледа сликовито, посетителите велат дека сè уште има чувство на непријатност во воздухот, особено во самрак.
Некои тврдат дека го забележале натписот „бегај пред да се стемни“ врежан во една од дрвените греди, застрашувачко предупредување кое сведочи за стравот што ова место го инспирирало со векови.
Малку е познато дека токму српскиот збор „вампир“ влегол во глобална употреба во 18 век, кога австриските војници се вратиле од Балканот со приказни за живи мртовци. Сава Савановиќ, заедно со Петр Благојевиќ и Јура Гранд, е еден од најраните именувани вампири во европскиот фолклор.
Бизарниот спор од 2010 година, кога градот Ваљево го прогласи Сава Савановиќ за своја туристичка маскота, сведочи за тоа колку е важен Сава дури и денес. Мештаните на Зарожје, од другата страна на планината Повлен, се побуниле и изјавиле дека вампирот е „украден“ и дека им припаѓа исклучиво ним.
Сава Савановиќ не е аристократски вампир од готски замоци. Тој е суштество родено од рурални стравови, сиромаштија и необјаснети смртни случаи. Тој е потсетник на времето кога легендите се користеле за да се разбере темнината што се крие на рабовите на селото.
Без разлика дали верувате во вампири или не, приказната за Сава Савановиќ останува моќен дел од културното наследство, а неговата воденица стои како споменик на местото каде што митовите и реалноста се среќаваат на најстрашниот можен начин.
