Тајната на безвременскиот хит: Како настанала песната „Ѓурѓевдан“?

Некако, заедно со прославувањето на народните обичаи, оваа песна влезе и во традицијата поврзана со еден од најголемите верски празници Ѓурѓовден. Беше обработена од Горан Бреговиќ, објавена на албумот „Бијело Дугме“ од 1988 година, и дали знаете како настанала?

Постојат две верзии на приказната.

„Proljeće na moje rame slijeće, đurđevak zeleni, svima osim meni“… Верзијата на Горан Бреговиќ стана дел од традицијата за Ѓурѓовден. Сепак, ако треба да му веруваме на професорот Жарко Видовиќ, историчар на уметност од Сараево, песната „Ѓурѓевдан“ е напишана во беспомошност, очај и ужас – во возот на смртта што ги транспортирал заробените луѓе во Јасеновац.

Видовиќ имал 20 години во 1942 година. Како доброволец, учествувал во Априлската војна од 1941 година, а неколку месеци подоцна бил уапсен во Сараево и оттогаш е во усташки затвор. Според неговото сведоштво, на 6 мај 1942 година, на денот на Свети Ѓорѓи, се нашол во вагон од воз што превезувал затвореници во озлогласениот концентрационен логор.

„Нè извадија од затворските ќелии во зори. Се сеќавам дека беше ледено утро, а усташите коментираа дека подготвиле вистински Ѓурѓовденски излет за Србите“…

Тие беа качени во вагони за добиток, без храна ниту вода. Во општиот хаос, страв и неизвесност, еден од затворениците, за кој се вели дека бил член на сараевската „Слога“, од гордост и пркос пеел „Proljeće na moje rame slijeće, đurđevak zeleni, svima osim meni!“. Песната се пеела од вагон до вагон.

За да не ги слушаат, усташите ги затвориле прозорците на вагоните, а затворениците останаа без воздух во мал простор, збиени еден до друг. Од 3.000 луѓе што тргнаа од Сараево, 2.000 души пристигнаа во Јасеновац. Еден од тројца починал – од глад, жед, исцрпеност, болест. А, таму ги чекаше вистинскиот пекол…

„Малку е познато дека големиот хит „Ѓурѓевдан“ е всушност стара предвоена песна која можеби ќе беше заборавена до ден-денес да не беше еден судбоносен воз и ужасните злосторства извршени во Јасеновац за време на Втората светска војна. Фактот дека ја пеевме на пат кон логорот по војната беше многу споменуван, па Бреговиќ ја зеде песната, ја преработи со нов текст и така стана позната.

Оригиналните зборови беа за љубовта, но токму верзијата на Бреговиќ ја направи планетарно популарна“, тврди Видовиќ, кој почина во 2016 година, објави српски Курир.

Постои уште една верзија на приказната за тоа како настанала песната „Ѓурѓевдан“. Самиот Горан Бреговиќ еднаш зборуваше за ова за РТС.

Во 1988 година, Емир Кустурица ја снимал „Дом за вешање“ (Дом за бесење) и го ангажирал водачот на „Бијело дугме“ да компонира музика за филмот.

„Песните се чудни живи суштества. Кога се под ваша контрола, уште и некако, но потоа се ослободуваат и го живеат тој живот, како „Ѓурѓeвданн“, која беше направена за Кустурица, за „Дом за бесење“, а потоа направив и преработка за албумот „Бијело Дугме“ како мала љубовна песна, рече Бреговиќ.“

Албумот насловен како „Чирибирбела“ беше издаден и во 1988 година.

„За жал, никогаш не ја напишав на плочата, таа песна е всушност мала почит кон Ѓорѓе Балашевиќ, бидејќи почетната линија за таа песна е репликата на Балашевиќ „kada nisam s onim koju volim“. Ништо, една мала љубовна песна, сè друго во врска со тоа, „Ѓурѓевдан“ заслужуваше живот надвор од мене“, објасни Бреговиќ.

Споменатиот стих е од познатата „Приказна за Васа Ладачки“ на Балашевиќ, додека мелодијата е преземена од традиционалната ромска песна „Едерлези“.

Именуван е по Хедерлез, празник на кој балканските Роми го слават враќањето на пролетта, а исто така се однесува и на Свети Георгиј, пишува bliczena.rs.