Неверојатно откритие од телескопот Гаја: Џиновски бран се шири низ нашата галаксија

Нашата галаксија Млечен Пат е во постојано движење: ротира, се навалува и, како што покажуваат новите набљудувања, се бранува. Податоците собрани од вселенскиот телескоп Гаја на Европската вселенска агенција откриваат дека огромен бран се шири од неговиот центар.

Астрономите знаат околу еден век дека ѕвездите на Млечниот Пат орбитираат околу срцето на галаксијата, а Гаја прецизно ги измери нивните брзини и патеки. Уште во 1950-тите, беше откриено дека галактичкиот диск не е рамен, туку искривен. Потоа, во 2020 година, Гаја покажа дека овој искривен диск полека осцилира со текот на времето – слично како нишањето на вртелешка.

Сега, истражувачите идентификуваа огромен бран што се протега низ целиот систем, влијаејќи на ѕвезди оддалечени десетици илјади светлосни години од Сонцето. Феноменот е сличен на камен фрлен во вода, каде што концентричните бранови се шират во круг – освен во овој случај, „брановите“ се составени од ѕвезди што се протегаат низ надворешните делови на галаксијата.

Горенаведената илустрација го прикажува новооткриениот бран – илјадници светли ѕвезди, прикажани во црвена и сина боја, се прикажани врз деталната мапа на Млечниот Пат на Гаја.

Левиот панел покажува поглед од горе надолу на галаксијата, додека десниот панел покажува поглед еден до друг низ нејзиниот галактички диск. Од оваа перспектива, левата страна на галаксијата е малку закривена нагоре, а десната страна надолу, познато „извртување“ на дискот. Црвените и сините области го означуваат новооткриениот бран: црвената означува ѕвезди над закривениот диск, додека сината ги означува оние под него.

Иако ниедно вселенско летало не може да ја напушти галаксијата, исклучително прецизните мерења на Гаја – кои ги вклучуваат сите три просторни димензии и три компоненти на движење (кон нас, подалеку од нас и преку) – им овозможуваат на научниците да реконструираат поглед на Млечниот Пат од „горе“ и „од страна“.

Мапите покажуваат дека бранот се шири низ огромен дел од галактичкиот диск и влијае на ѕвезди оддалечени помеѓу 30.000 и 65.000 светлосни години од центарот (додека Млечниот Пат како целина има дијаметар од околу 100.000 светлосни години), пишува Science Daily.

„Она што го прави ова откритие уште повозбудливо е тоа што сега, благодарение на телескопот Гаја, можеме да го измериме и движењето на ѕвездите во самиот диск“, објаснува Елоиз Поџо, астроном во Италијанскиот национален институт за астрофизика (INAF) и водач на тимот што го откри бранот.

„Не е само тоа што можеме да го видиме бранот во 3D простор, туку и тоа што неговото однесување, кога го анализираме движењето на ѕвездите, навистина наликува на бран“, додаде Поџо.

Тој го споредува феноменот со толпа на стадион што прави „бранови“, и ако го „замрзнеме“ моментот, некои луѓе би стоеле исправено, некои би се спуштале по бранот, а некои би почнале да стануваат. Сличен модел важи и за ѕвездите во галактичкиот бран, само на многу подолги временски скали.

Елоиз и нејзиниот тим го откриле ова извонредно движење проучувајќи млади џиновски ѕвезди и Цефеиди – ѕвезди кои пулсираат и ја менуваат светлината на предвидлив начин, што ги прави погодни за набљудување на големи растојанија.

Бидејќи овие ѕвезди се чини дека се движат со бранот, истражувачите се сомневаат дека гасот во галактичкиот диск би можел да биде вклучен во ова масивно движење. Новите ѕвезди, формирани од овој гас, може да задржат „сеќавање“ на бранот преку нивниот распоред и брзини.

Причината за овие огромни осцилации во Млечниот Пат сè уште не е позната. Една можност е дека нашата галаксија доживеала блиска средба или судир со помала џуџеста галаксија во минатото, но потребни се дополнителни анализи за да се потврди ова.

Овој новооткриен „голем бран“ би можел да биде поврзан со помала, брановидна структура позната како Радклифовиот бран, кој се наоѓа на околу 500 светлосни години од Сонцето и се протега на околу 9.000 светлосни години.

„Сепак, бранот Радклиф е многу помал и се наоѓа во различен дел од галактичкиот диск – поблиску до Сонцето од големиот бран што го проучувавме. Тие може, но и не мора да бидат поврзани. Затоа сакаме да спроведеме дополнителни студии“, додава Елоиз.

Следното, четврто објавување на податоци од телескопот Гаја треба да донесе уште попрецизни информации за позициите и движењата на ѕвездите на Млечниот Пат, велат истражувачите.

„Ова ќе им овозможи на научниците да направат уште попрецизни мапи и со тоа подобро да ги разберат својствата на нашата галаксија“, заклучува Јохан Салман, научник за проектот Гаја на ЕСА.