Додека регионалниот конфликт меѓу Иран и Израел се прелева од Студена војна во фаза на отворени напади, една географска област повторно влегува во центарот на светското внимание – Ормускиот теснец.
Тоа е тесен морски премин кој, иако неговата површина е мала, има огромно стратешко значење – и потенцијал да предизвика глобална енергетска и безбедносна криза во случај на ескалација.
Теснецот Ормуз, кој се наоѓа помеѓу Иран и Оман, го поврзува Персискиот Залив со отворениот океан. По оваа рута поминува околу 20 отсто од вкупната глобална нафта (проценките се околу 17 милиони барели дневно), како и значителен дел од светскиот ЛНГ.
Преминот го користат повеќето земји богати со нафта на Блискиот Исток: Саудиска Арабија, Обединетите Арапски Емирати, Кувајт, Ирак и Катар.
Токму оваа бројка го прави Ормуз најважната енергетска точка во светот. Неговата блокада – дури и привремена – доведува до итна дестабилизација на светскиот енергетски пазар, драматично зголемување на цените и ширење на неизвесноста на финансиските пазари.
Иран е свесен за својата позиција. Со брегот во северниот дел на теснецот и воената инфраструктура распоредена долж брегот и на блиските острови, Техеран има капацитет да го блокира преминот – преку поморски мини, проектили, беспилотни летала и асиметрични напади.
Во изминатите децении, Исламската Република постојано се закануваше дека ќе го затвори Ормуз, најмногу како одговор на американските санкции или израелските напади. Но, денешниот контекст – директна воена конфронтација со Израел, дестабилизација на регионот и тензии со САД – ја прават таа закана поконкретна од кога било.
Затворањето на Ормуз не само што би било воен чин – тоа би бил политички сигнал за Западот, особено Вашингтон, Лондон и Париз, но и јасна порака до регионалните ривали како Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати. На овој начин, Иран не само што би барал простор за политичко маневрирање, туку целиот енергетски систем на светот би го претворил во заложник на регионалниот конфликт.
Важно е да се нагласи дека и без целосна блокада, доволни се серија напади врз танкери, поморски мини или запленување на трговски бродови за да се дестабилизира перцепцијата за безбедност.
Во услови на страв и неизвесност, пазарите реагираат автоматски – цената на нафтата расте, валутите на земјите увозници паѓаат и расте инфлацијата.
Доколку Иран го повлече потегот за затворање на Ормуз, последичните бранови ќе ги погодат САД и НАТО, кои имаат поморски бази во регионот (особено во Бахреин и Катар), Кина, Јапонија, Индија и Јужна Кореја, како најголеми увозници на енергија од Персискиот залив, како и Европската унија. Тие ќе се соочат со дополнителни енергетски притисоци поради војната во Украина, глобалните финансиски пазари, кои веќе се нестабилни поради инфлацијата, трговските војни и климатската транзиција.
Политички гледано, блокадата на Ормуз ќе бара решителен воен одговор од САД, што би можело дополнително да го интернационализира иранско-израелскиот конфликт и да го турне регионот во поширока ескалација, можеби дури и отворена војна во поголеми размери.
Иран не мора да победи во конвенционална војна за да има стратешко влијание. Со затворањето на Ормуз, тој покажува дека сè уште ја држи една од најсилните карти во светската геополитика. Во време кога глобалната рамнотежа на силите се повеќе се потпира на енергетската безбедност и поморската слобода, таа мапа може да има далекусежни последици – не само за Блискиот Исток, туку и за целиот свет.
