Кризата во Франција што „изеде“ пет премиери за кратко време: Дали е време за шеста република?

Кога Шарл де Гол ја создаде Петтата Република Франција во 1958 година, негов главен приоритет беше да воспостави политички систем што гарантира целосна стабилност.

Како да ја докажува својата поента, Де Гол беше првиот од само осум претседатели во изминатите 67 години – а новиот систем му даде овластувања слични на оние што ги уживаат монарсите, пишува Политико.

Но, почнуваат да се појавуваат пукнатини. Сега, додека Емануел Макрон, соочен со криза, ја надгледува оставката на премиерот по само 26 дена на функцијата, Франција изгледа далеку од стабилна. Креацијата на Де Гол е тестирана до своите граници.

Гледајќи го хаосот во француската политика во последните месеци, лесно е да се обвини претседателот Макрон. На крајот на краиштата, тој донесе одлука да го распушти Националното собрание и да распише парламентарни избори минатата година, што предизвика криза што досега „изеде“ пет премиери, а може да има и шести пред крајот на годината.

Но, да се обвинува само Макрон значи да се превиди поголемиот проблем – дека Петтата Република на Франција е вродено неспособна да прифати компромис и поделба на власта.

Создаден како противотров на хипер-фрактурата на Четвртата Република, која смени 21 влада за 12 години, системот на Де Гол беше оптимизиран за да произведе само еден исход: хипермоќен претседател кој уживаше апсолутно мнозинство во парламентот.

Секој институционален елемент беше насочен кон оваа цел, вклучувајќи ги и претседателските избори во два круга кои ги принудија гласачите да се обединат околу најприфатливиот кандидат, како и фактот дека парламентарните избори се одржаа веднаш по претседателските.

Петтата Република функционираше совршено сè додека партијата на претседателот имаше јасно мнозинство во парламентот. Владата потоа стана еден вид консултативно тело кое ја спроведуваше парламентарната агенда.

Без компромис

Но, во која било друга конфигурација, следуваше хаос. Ако парламентот се распуштеше и опозициска партија ја преземеше власта, се случуваше кохабитација – синоним за парализа.

Во случај на парламентарен застој – како што доживеа Франција по изборите во јуни 2024 година – ситуацијата е уште полоша. Партиите немаат институционален интерес или културна склоност кон компромис. Секој надворешен знак на соработка се гледа со сомнеж. Моќта е толку концентрирана кај претседателот што дури и ако партиите соработуваат, влијанието би било минимално.

Наместо тоа, партиските лидери ладно пресметуваат дека е во нивен најдобар интерес да останат надвор од власта и прават сè што можат за да ги забрзаат следните претседателски избори – дури и ако тоа значи соборување на еден премиер по друг.

И токму тоа се случува.

„Всушност, сите размислуваат само за претседателските избори“, вели Жил Гресани, директор на француското списание Le Grand Continent и претседател на тинк-тенкот Groupe d’études géopolitiques.

„Во Франција, речиси сите политички и економски актери од средно и високо ниво размислуваат како да станат претседател на републиката.“

Резултатите од овој систем и неговите очигледни недостатоци беа очигледни во текот на изминатите 17 месеци.

Еден по друг, пет премиери се обидоа, со различен степен на успех и искреност, да постигнат договор за буџетот со најголемите партии во парламентот. И еден по друг, секој заклучи дека тоа е безнадежна задача и се откажа што е можно поскоро – во случајот на сегашниот премиер, Себастијан Лекорну, за помалку од еден месец.

Лекорну, кој поднесе оставка минатиот понеделник, само за да биде повторно назначен во петок, призна дека претседателските амбиции на моќните политичари ја нарушуваат политичката стабилност на земјата.

Затоа, тој рече дека неговите идни министри ќе мора да „се обврзат да се дистанцираат од претседателските амбиции за 2027 година“.

Германскиот модел
Овој хаос, кој доби свој моментум и не покажува знаци на забавување, ги наведува некои француски политичари со копнеж да гледаат кон парламентарните системи каде што коалициските договори се дел од политичката култура.

Стоејќи покрај германскиот канцелар Фридрих Мерц во август, самиот Макрон ги повика своите пратеници да бидат малку повеќе како нивните германски колеги, кои штотуку склучија еден од нивните сопствени солидни коалициски договори меѓу десниот центар и левиот центар.

„Од другата страна на Рајна, се чини дека конзервативните и социјалистичките партии успеваат да соработуваат“, рече францускиот претседател. „Тоа се случува недалеку од нас и функционира, па мислам дека е можно.“

Дури и Италија, која честопати беше политички хаотична, сега изгледа постабилна од Франција. Тоа е во голема мера поради искуството на италијанските партии во склучувањето коалициски договори како оној под премиерката Џорџија Мелони, кој траеше речиси три години, вели Марк Лазар, професор на Универзитетот „Саенс По“ во Париз.

„Оваа традиција на компромис може да биде италијанска лекција за француските партии кои немаат таков“, вели тој.

За жал за Макрон, има малку знаци дека лидерите на француските партии се блиску до компромисно просветлување.

Напротив, штом Лекорну ја објави својата оставка минатата недела, лидерката на крајната десница Марин Ле Пен се закани дека ќе го собори следниот премиер – кој и да е тој.

Шеста Република?
Во земја опседната со политика, набљудувачите не се имуни на проблемите на Петтата Република. Аналитичарите со години се жалат дека системот го сведе парламентот на бесмислена свита, охрабрувајќи ги опозициските партии да размислуваат во смисла на „уништи сè и почни одново“.

Тие сугерираат дека во време кога политичките бунтови се сè поуспешни во предизвикувањето на естаблишментот, тие барем треба да добијат одредена моќ, преку, на пример, пропорционална застапеност во владата.

Жан-Лук Меланшон, левичарски бунтовник и чест претседателски кандидат, ја базираше својата кампања во 2022 година делумно на идејата дека Франција мора да премине во „Шеста Република“. Лидерите на естаблишментот брзо ја отфрлија идејата, тврдејќи дека тоа првенствено ќе им служи на нивните сопствени интереси.

Но, додека Франција гледа во бездната, можеби е време да се почне со размислување надвор од кутијата. Можеби креацијата на Де Гол е застарена.