КОЛУМНА, ИБРАХИМ ИБРАХИМИ: Како „испарија“ 68.000 Македонци од пазарот на трудот?

Од 2017 до 2024 година, власта постојано се фали со пад на невработеноста од 22,3 на 12,4 %. Но, кога ќе ги испитаме бројките подлабоко, откриваме една вознемирувачка вистина: цела една мала градска популација од 68.000 луѓе едноставно исчезна од работната сила. Овој број станува уште пострашен кога го споредиме со проценките на Светска банка, која укажува дека во истиот период од земјава се иселиле од 150.000 до 200.000 луѓе, што претставува 7-10 % од вкупното население.

Математиката е беспоштедна. Додека официјалните податоци покажуваат зголемување на вработените за 25.548, невработените се намалија за 93.455. Разликата од 67.907 луѓе не може да се објасни со економски раст. Овие луѓе или емигрираа, или работат на црно, или се откажаа од барањето работа. Кога ќе ги додадеме на ова податоците на Светска банка за емиграцијата, сликата станува катастрофална.

Младите се најголемите жртви. Кај возрасната група 15-24 години, невработеноста падна за 18.716, но вработеноста се зголеми само за 4.090. Каде се другите 14.626? Одговорот го дава Светска банка: тие се во Германија, Австрија, Скандинавија – секаде, само не кај нас. Ова не е егзодус, туку демографска катастрофа што ја потврдуваат и меѓународните институции.

Додека бегаат младите, старата популација расте. Вработеноста кај лицата над 55 години се зголеми за 14,5 %, но не затоа што имаат подобри услови. Пензиите се премали за преживување, па луѓето мора да работат и по 65. година. Оваа горчлива реалност е потврдена и со последниот закон донесен од Собранието.

Пандемијата ја откри лажливоста на статистиките. Во 2020-2021, невработеноста падна за 11.570, но вработеноста остана иста. Како? Луѓето престанаа да се пријавуваат како невработени, бидејќи знаеја дека нема смисла. Многумина веќе беа во странство, но државата продолжи да ги брои како „активно население“. Оваа практика е во спротивност со методите на ЕУ, каде што таквите луѓе се бројат како потенцијална работна сила. Овие лица се активно население во странство, но не кај нас.

Неформалната економија е црна дупка што ја губи државата. Илјадници работат на црно – нема здравствено, нема пензиско, нема права. Државата годишно губи милиони евра од неплатени даноци. Зошто никој не реагира? Затоа што оваа „сива економија“ ги убива бројките за вработеност. Државата свесно ја премолчува вистинската состојба, бидејќи доколку се пријават сите неформални работници, невработеноста би скокнала на 18-20 %.

Најголема измама е неактивното население. Оние што „престанаа да бараат работа“, официјално не се сметаат за невработени. Во ЕУ, таквите луѓе се бројат како потенцијална работна сила. Кај нас, тие не постојат. Ова е намерно манипулирање со статистиките, што го потврдуваат и анализите на Светска банка.

Последиците се страшни. Младите бегаат, старите остануваат. Кој ќе ја одржува економијата за 20 години? Социјалните системи веќе се на работ на колапс. Пензиите и здравствената заштита се во опасност, бидејќи нема доволно работна сила да ги поддржува. Според проценките на Светска банка, ако продолжи трендот, до 2030 година ќе загубиме уште 100.000 луѓе.

Што треба да се прави? Прво, да се реформира статистичката методологија за да ги одрази реалните податоци. Второ, да се создаде сериозна стратегија за враќање на дијаспората, вклучувајќи даночни олеснувања и поддршка за претприемништвото. Трето, да се легализира сивата економија преку амнестии и стимулации. Четврто, да се инвестира во младите со реални можности за вработување. Но, најважно од сè – да се признае вистината.

Доколку може да исчезнат 68.000 луѓе без да предизвикаат општествена дискусија, а уште 150.000-200.000 да заминат од земјата, тогаш проблемот не е во бројките, туку во нас. Ова не е само економски проблем, ова е борба за опстанок на државата. Прашањето не е дали ќе загубиме уште 68.000, туку кога. Ако не се реагира сега, за десет години ќе биде предоцна. Податоците на Светска банка јасно укажуваат дека времето за акција е сега или никогаш.

(Авторот е поранешен министер за труд и социјална политика)

 (Редакцијата се оградува од ставовите на авторите изразени во колумните)