Европа повторно ја проценува една од ретките средства што ги има против Русија: повеќе од 260 милијарди евра замрзнати руски државни средства. Брисел претпазливо почна да ги пренасочува приходите од камати кон Украина. Украинскиот претседател Володимир Зеленски и неговите поддржувачи на Запад повикуваат на целосна конфискација на руските средства.
Тоа сè уште останува спорно прашање. Ова се девизните резерви што руската централна банка ги акумулирала за да може да ја поддржи рубљата: главно во евра, но и во значителни количини на фунти, јени, швајцарски франци и американски, австралиски и канадски долари, пишува The Times.
Овие резерви беа замрзнати од коалиција на земји кратко откако Путин ја започна инвазијата на Украина. Руската држава ги поседува, но не може да ги користи. Првично, средствата беа претежно во државни обврзници, но до сега тие претежно достасаа и беа претворени во готовина или реинвестирани. Тие се дисперзирани низ јурисдикциите низ западниот свет и се управувани од клириншки куќи.
Најголемиот дел од парите, кои изнесуваат 300 милијарди евра на глобално ниво, се наоѓаат во Европа. Околу 190 милијарди евра се чуваат во „Еуроклеар“, белгиската клириншка куќа, а до 20 милијарди во „Клирстрим“, неговиот француски конкурент. Ова е многу пати повисоко од 70-те милијарди евра приватни средства на околу 2.000 руски граѓани, кои беа замрзнати од коалицијата за санкции.
Секоја земја каде што се чува руски државен имот може да биде конфискувана и уплатена во фонд за Украина. Постои и преседан: Белгија наплаќа данок од 25 проценти на „вонредните“ профити што „Еуроклеар“ ги остварува од управувањето со руски средства, вклучувајќи камати и дивиденди, а потоа приходите одат во главниот фонд на ЕУ за помош на Украина. Досега, на овој начин се исплатени околу 4,5 милијарди евра.
Постојат и правни и политички резерви во врска со запленувањето на клучните средства. Од политичка страна, некои западни земји веруваат дека би било помудро да се задржат како адут за преговарање или да се финансира евентуалната реконструкција на Украина. Други, вклучително и Европската централна банка, предупредуваат дека запленувањето на средствата би можело да го оштети угледот на Европа како безбедно место за водење бизнис и да ги исплаши странските инвеститори.
Некои земји, како што е Белгија, стравуваат дека би можеле да бидат изложени на руска одмазда или да бидат оставени да ги сносат трошоците за правни оспорувања ако ги запленат средствата без доволна поддршка од сојузниците. Поубедливите украински застапници тврдат дека овие приговори се претерани.
Од правна перспектива, главната загриженост е дека судовите би гледале негативно на секоја мерка за која сметаат дека го крши меѓународниот принцип на државен имунитет, кој вообичаено го штити странскиот суверен имот од заплена. Исто така, постојат некои контроверзии околу меѓународното право. Таква финансиска „контрамерка“ може да преземат само држави кои се директни жртви на агресија: во овој случај, Украина.
Конфискацијата од трети држави би се потпирала на контроверзната идеја за „колективни контрамерки“, што би барало одобрение од меѓународен суд. Досега, ниедна обврзувачка судска одлука не ѝ наложила на Русија да плати отштета, а секоја акција на Советот за безбедност на ООН би била блокирана со ветото на Москва.
Британската влада до мај замрзна 25 милијарди фунти средства поврзани со рускиот режим. Во март, Министерството за финансии објави дека испратило 2,26 милијарди фунти во Украина, кои треба да бидат вратени од профитот остварен од санкционираните руски средства. Исто така, се споменуваше и идејата за префрлање на руски средства во централен фонд, кој би можел да заработи повисока камата со инвестирање во поризични средства.
Конфискацијата на средства е покомплицирана. Велика Британија би можела едноставно да донесе закони што ќе ја легализираат конфискацијата, а нема меѓународна полициска сила што би го спречила тоа, дури и ако тоа би го прекршило меѓународното право. Сепак, таков потег би можел да го поткопа меѓународниот легитимитет на земјата.
Легалноста според меѓународното право би се темелела на принципот на „контрамерки“. Во пракса, овој потег би можел да значи и дека авторитарните држави како Кина би одбиле да инвестираат во западните финансиски институции кои би можеле да бидат предмет на такви заплени во иднина.
Европските влади дополнително замрзнаа приватни средства, вклучувајќи луксузни јахти, вили и спортски автомобили во сопственост на околу 2.000 руски граѓани. Многу од нив формално се во сопственост на членови на семејството или се во сопственост на фондации или фиктивни компании, што го отежнува докажувањето на сопственоста.
Приватните средства станаа помалку релевантни во оваа дебата бидејќи вредат помалку од државните средства, а нивното запленување е посложено бидејќи бара јасна правна основа што ги поврзува средствата со криминални активности. Без докажано незаконско дело, запленувањето може да ги наруши правата на сопственост. Правните сопственици можат да ги оспорат запленувањата на суд, што често води до долги и сложени судски постапки.
Запленувања се случиле, но тие се ретки. Во август 2022 година, суперјахтата „Аксиома“ вредна 75 милиони долари беше првиот запленет имот на руски олигарх што беше ставен на продажба по руската инвазија. Таа беше во сопственост на санкционираниот руски тајкун Дмитриј Пумјански, а јахтата беше продадена на аукција во Гибралтар.
Соединетите Американски Држави објавија оваа недела дека ќе ја продадат суперјахтата „Амадеа“ вредна 325 милиони долари на аукција закажана за септември. Продажбата на луксузната јахта, која беше во сопственост на рускиот олигарх Сулејман Керимов, ќе биде прва од ваков вид во Соединетите Американски Држави.
Исто така, имаше судски спор околу нејзината сопственост откако ја побара „Роснефт“, руската државна компанија за нафта и гас. „Се сомневаме дека јахтата ќе привлече рационален купувач, бидејќи сопственоста може да се оспори во судови надвор од Соединетите Американски Држави, изложувајќи ги купувачите на години скапи и неизвесни судски постапки“, рече претставник на компанијата.
Законот за репо за Украинци на САД, донесен во април 2024 година, му даде на претседателот овластување да заплени руски суверени средства под одредени околности, иако според законот сè уште не се случиле заплени.
За Украина, клучен тест случај беше „Кралската романса“, јахтата на Виктор Медведчук, проруски украински олигарх, запленета во Хрватска.
Хрватскиот суд во 2024 година пресуди дека сопственоста на „Кралската романса“ треба да се пренесе на Украина и дека јахтата требаше да се продаде на аукција, но се појавија правни пречки кога хрватските судови ја поништија нејзината заплена бидејќи Украина не поднесе кривични пријави.
„Кралската романса“ останува во правна неизвесност, а одржувањето ја чини Украина околу 20 милиони долари годишно. Русија ги осуди плановите за заплена, започнувајќи одмазднички заплени на средства и заканувајќи се со правни мерки, но може да се согласи да ги предаде средствата за реконструкција во Украина сè додека дел од парите се потрошат на една петтина од земјиштето што го контролираат нејзините сили, објави Ројтерс во февруари.
