Готовината сè уште не е исчезната од секојдневниот живот, но брзо ја губи својата важност. Низ целата еврозона, граѓаните сè повеќе користат картички, паметни телефони и апликации за плаќање за да вршат плаќања, додека физичките пари, банкнотите и монетите, играат помала улога во секојдневните трансакции.
За Европската централна банка (ЕЦБ), оваа дигитална трансформација поставува клучно прашање: како да се зачува улогата на јавните пари во свет кој се движи кон безготовински плаќања? Нивниот одговор е дигиталното евро – дигитална валута на централната банка дизајнирана да функционира како готовина, но во дигитална форма, објавува Euronews.
„Главната причина за издавање дигитално евро е да се зачуваат предностите на готовината во дигиталното доба“, рече Пјеро Чиполоне, член на Извршниот одбор на ЕЦБ, во јули: „За да го направиме ова, треба да ги дополниме физичките готовини со дигитална форма на готовина“.
Готовината е едноставна и универзално прифатена. Не бара банкарска сметка, нема скриени трошоци, а вашата историја на плаќања останува само ваша. Од друга страна, повеќето дигитални плаќања денес се вршат преку приватни компании.
Иако картичките се практични, тие се дел од комерцијален систем во кој трансакциите минуваат низ приватни мрежи кои ги следат податоците, наплаќаат такси на трговците и можат да ги исклучат луѓето без банкарска сметка.
Голем дел од нашите трошоци денес се потпираат на системи управувани од американски компании за картички или апликации од технолошки компании. „Она што е особено загрижувачко во Европа е тоа што празнината создадена од падот на готовината се пополнува со неевропски решенија за плаќање“, рече Чиполоне.
Без дигитално евро, ЕЦБ ризикува да ја изгуби својата клучна улога во секојдневните трансакции. Помеѓу 2019 и 2024 година, уделот на готовината во плаќањата низ еврозоната се намали од 68% на 40% според бројот на трансакции и од 40% на само 24% според вредноста.
„Неможноста да се користи физичка готовина за онлајн трансакции или за дигитални плаќања на местото на продажба нè лишува од клучна опција за плаќање“, рече Чиполоне, предупредувајќи дека ова ја намалува отпорноста, конкуренцијата, суверенитетот и, на крајот, слободата на потрошувачите да изберат како плаќаат.
Како би функционирало дигиталното евро?
Корисниците би пристапиле до дигиталното евро преку дигитален паричник, веројатно преку нивната банка или јавен орган. Плаќањата би биле моментални, бесплатни и достапни онлајн и офлајн. Средствата би можеле да се депонираат од банкарска сметка или во готово, а би имало ограничувања за задржување за да се спречи одлив на пари од банките.
Клучно е што ЕЦБ нема да може да ги следи индивидуалните купувања или личните податоци на клиентите, со што ефикасно ќе се заштити приватноста на корисниците. Дигиталното евро секогаш би вредело исто колку и готовинското евро.
Сепак ќе мора да почекаме за дигиталното евро. ЕЦБ моментално е во подготвителна фаза што трае до октомври 2025 година. После тоа, ќе се донесе одлука за продолжување на проектот, но дури откако ќе се заврши законодавниот процес.
„Се надеваме дека ќе ги имаме донесено сите политички и правни одлуки многу рано следната година“, рече Чиполоне во мај. Дури и со зелено светло, развојот ќе трае две до три години, што значи дека лансирањето е реално помеѓу 2027 и 2029 година.
Иако има многу дебати за потенцијалот на дигиталните валути да ја загрозат доминацијата на американскиот долар, ЕЦБ е јасна: дигиталното евро не е геополитичка алатка. „Тоа е алатка за малопродажни плаќања“, нагласи Чиполоне: „Наменето е за Европејците – не за меѓународните резерви.“
Целта на дигиталното евро не е да ги потресе глобалните финансии, туку да им даде на европските граѓани континуиран пристап до јавни пари во дигиталниот свет, да ја заштити приватноста и да ја обезбеди иднината на единствената валута.
„Улогата на готовината ќе биде значително намалена ако не обезбедиме дигитален еквивалент“, рече Чиполоне: „Ако не дејствуваме, нема да ја исполниме нашата одговорност како централна банка кон луѓето на кои им служиме.“
