СРЃАН АМЕТ, НАТПАРТИСКИ КАНДИДАТ ЗА ГРАДОНАЧАЛНИК НА ГРАД СКОПЈЕ ПОДДРЖАН ОД УНИЈАТА НА РОМИ: Градот не треба да се шири хаотично, туку плански – кон источниот и кон југоисточниот дел

Како би го опишале Град Скопје и неговите клучни проблеми во моментов и како го гледате по 4 години доколку би ја добиле довербата од граѓаните?

– Како долгогодишен адвокат, човек што живее и работи во Скопје, и припадник на Ромската заедница, Градот го чувствувам не само како свое место на живеење, туку како дел од својот идентитет. Денешно Скопје се соочува со сериозни проблеми – урбанистички хаос, запоставена животна средина, сообраќаен колапс, недостиг од инклузивни политики за сите заедници и генерална недоверба кон институциите. Тоа не е град каков што заслужуваме. Јас Скопје по четири години го гледам како град што дише – со уреден јавен превоз, чист воздух, зелени површини и отворени институции што работат за граѓаните, а не за политичките елити. Верувам дека со јасна визија, правна стручност и политичка храброст, можеме да ги надминеме и најтешките институционални отпори. Подготвен сум да ја преземам одговорноста на градоначалник и да се соочам со сите блокади – без страв, со транспарентност, соработка и правна прецизност. Моето искуство со системот – и како професионалец и како граѓанин од заедница што често била маргинализирана – ме направи отпорен, решителен и подготвен да водам со чесност и визија.

Јавниот превоз е проблем број еден во Градот ако на него се гледа во поширока смисла и како систем за превоз, но и за намалување на аерозагадувањето. Кога последен пат сте влегле во градски автобус и какво чувство имавте? За каков концепт на јавниот превоз во Градот се залагате и со кои извори на финансирање би го вовеле?

– Како човек што секојдневно живее со реалноста на Скопје, често сум се возел во  градски автобус – последен пат пред неколку месеци. Искрено, чувството беше понижувачко – пренатрупан автобус, без климатизација, со доцнења и непредвидливост. Тоа не е јавен превоз, тоа е измачување на граѓаните. Се залагам за комплетно „ресетирање“ на јавниот превоз во Скопје – воведување редовен, еколошки и ефикасен систем. Тоа значи електрични и хибридни автобуси, паметни станици со реално време на пристигнување, нови линии што ги поврзуваат сите делови на градот – особено периферијата, каде што живеат многу наши сограѓани од социјално ранливи категории, вклучително и Роми. Финансирањето би го обезбедиле преку комбиниран модел: ребаланс на постојниот буџет, искористување на европски фондови за одржлив транспорт, јавно-приватни партнерства и ефикасна наплата на билетите преку дигитални системи.

   Скопје со години е на светската мапа според загадениот воздух. Кои се првите и понатамошни долготрајни чекори и мерки што ќе ги преземете за намалување на аерозагадувањето?

– Свесен сум дека секоја зима, а во последните неколку години и секое лето, дишеме токсичен воздух, а тоа директно го загрозува здравјето – особено на најранливите: децата, постарите и хронично болните. Првата мерка што ќе ја преземам е воспоставување реална контрола и мониторинг на загадувачите – индустриски капацитети, диви горива, градежни активности и сообраќај. На краток рок, ќе воведам субвенции за замена на нееколошки грејни тела, строга контрола на загадувањето од транспортот и забрана за градежни активности во денови со високо загадување. Ќе ги зајакнеме инспекциските служби и ќе воведеме реални казни за прекршителите. На долг рок, приоритет ќе биде јавниот превоз, проширување на зелените површини, пошумување и забрана за урбан хаос. Ќе работиме на енергетска ефикасност на јавните и приватни згради и користење обновливи извори на енергија. Скопје може да биде зелен град – но само ако престанеме да ги затвораме очите и конечно почнеме да дишеме со целите гради, не со маска. Време е за одговорно, правично и храбро управување.

Имате ли лек за дивите депонии по Градот? Како гледате на решението за депонијата „Вардариште“, која скопјани ја поистоветуваат со Чернобил? Какво решение имате за градската депонија „Дрисла“?

– Дивите депонии се еден од најсрамните проблеми на Скопје – симптом на децениска негрижа и системски хаос. Нема лек без волја и стратегија. Прво, ќе воспоставиме јасна мапа на сите постојни диви депонии и ќе почнеме со нивно етапно расчистување. Ќе воведеме 24/7 мобилни инспекциски тимови и камери на  критичните локации, а за фрлање отпад надвор од системот ќе следуваат високи казни – без селективна правда. За „Вардариште“ – тоа не е само еколошка, туку и морална катастрофа. Тој простор мора итно да се рекултивира и да се претвори во зелена зона, парк или урбана шума, со вклученост на локалната заедница, вклучително и на ромската популација што живее во близина и со години страда од загадувањето. Во однос на „Дрисла“– нејзиниот капацитет е при крај, а технологијата е застарена. Наместо само нова локација, потребен ни е современ регионален центар за управување со отпад, базиран на селекција, рециклажа и енергетско искористување. Новата локација би ја избрале транспарентно, преку стручна анализа и јавна дебата, а не зад затворени врати. Скопје мора да престане да живее на ѓубре. Чистотата е прашање на култура, но пред сè – на систем. И ќе го воведеме.

Во следниот мандат, Советот на Скопје треба да го донесе новиот Генерален урбанистички план. Со кои принципи и визии за Скопје сметате дека треба да се води ГУП, кон кои подрачја треба да се шири градот? На кои приципи треба да почиваат ДУП-овите, треба ли да има нивно преиспитување. Имате ли тајна формула за решавање на урбанистички проблеми?

– Урбанистичкиот хаос е резултат на комбинација од корупција, недостиг на визија и апсолутно отсуство на грижа за јавниот интерес. Градот ни расте без план, без здив и без достоинство. Генералниот урбанистички план (ГУП) мора да биде документ што не се креира во канцеларии со тесни интереси, туку со активно учество на граѓаните, стручната јавност и екологистите. Ќе иницирам ревизија на постојниот концепт на ГУП и ќе инсистирам на принципи на одржливост, зелен развој, функционални сообраќајни решенија и заштита на јавниот простор. Градот не треба да се шири хаотично, туку плански – со акцент на источниот и југоисточниот дел каде има простор за развој, но и потенцијал за модерна инфраструктура, со задржување на природниот баланс. ДУП-овите мора да се темелат на транспарентни процеси, да се преиспитаат сите досега спорни планови – особено оние што дозволиле бетон да замени паркови. „Тајна формула“ нема, но има нешто поважно – политичка волја, храброст и непоткупливост. Скопје конечно да биде град за луѓе, а не само за бизнис-интереси.

Како ќе го решите проблемот со бездомните животни оти во изминатите години имаше разни начини за нивно решавање?

– Проблемот со бездомните животни, особено со кучињата, е веќе предолго оставен на милост и немилост – и на самите животни и на граѓаните. Време е конечно Скопје да добие системски, хуман и ефикасен пристап. Мојата стратегија се темели на три клучни столба: масовна стерилизација, регистрација и вдомување. Ќе иницирам основање современ Центар за грижа за бездомни животни со ветеринарни капацитети, обуки и простор за адаптација. Ќе воведеме мобилни тимови за хуман третман и стерилизација на терен, со јасна евиденција на секое животно.

Ќе се вклучат и здруженијата за заштита на животни, но и граѓаните – со систем на локални вдомувачи и субвенции за посвојување. Ќе воспоставиме електронски  регистар за сите третирани животни, со чипирање, следење и транспарентни податоци. Секако, ќе има и јавна едукација за одговорно сопствеништво, а за напуштање животно ќе следуваат строги казни. Решението не е во отров, страв и импровизација – туку во ред, грижа и хуманост.

Младите сè почесто се иселуваат. Кој е вашиот концепт за нивно задржување во Градот?

– Младите не бегаат само од економски причини – тие бегаат од безнадежност, од град без култура, без простор за креативност, без можност да се изградат. Ако сакаме Скопје да биде град на иднината, мора да стане град на младите – со срце, со душа и со шанса. Мојот концепт вклучува три клучни приоритети: 1. Пристап до образование, вработување и станбена поддршка, преку субвенции за прво вработување, стартап зони со поддршка од градот, и модели на социјално домување за млади. 2. Креативни центри во секоја општина – културни хабови, технолошки и иновациски простори, финансирани и од градот и преку европски фондови. 3. Жив град со жив забавен живот – легализирање и поддршка на музички и културни настани на отворено, ревитализација на кејот, МКЦ и Градскиот парк како центри за млади, но и зони со контролирана, но либерална ноќна економија. Младите ќе останат ако градот им даде простор да бидат свои – со слобода, шанса и достоинство.

Имате ли тајна формула за обнова и рехабилитација на лунапаркот и на зоолошката градина?

– Не постои метропола во Европа – освен Скопје – каде што најмладите немаат достапен, безбеден и модерен простор за забава. Тоа не е само пропуст, тоа е срам. Лунапаркот со децении е мртва точка, а зоолошката – иако има вложувања – сè уште не ги исполнува ниту основните етички и едукативни стандарди. Мојата „тајна формула“ не е тајна – тоа е јасна волја, јавно-приватно партнерство и професионален менаџмент. За лунапаркот ќе распишеме транспарентен повик за партнерство со домашни и странски инвеститори, со јасни услови: пристапност, безбедност, квалитет на содржини и целосна сопственост на земјиштето да остане во градот. Ќе се изгради модерен, тематски парк со бесплатен влез за децата од социјално загрозени семејства. Зоолошката мора да прерасне во урбан едукативен центар за биодиверзитет, а не само збир на кафези. Ќе работиме со меѓународни организации за рехабилитација на животните, подобрување на условите и развој на интерактивни едукативни програми за деца. Скопје мора да стане град на радост, не на празни ветувања. А децата мора да добијат своја радост – тука, дома.

Граѓаните имаат големи поплаки за состојбата на Градските гробишта. На кој начин сметате дека треба да се реши овој проблем?

– Градските гробишта треба да бидат место на достоинство, почит и на тишина – а не запуштен простор каде граѓаните се чувствуваат оставени сами дури и во најтешките моменти. Поплаките за нехигиена, несреденост, корупција и превисоки цени се срам за еден град кој сака да се нарекува метропола. Прво што ќе направам е целосна ревизија на работењето на јавното претпријатие „Бутел“, со посебен акцент на ценовниците, тендерите и условите за погребни услуги. Ќе воведеме стандардизиран и фер ценовник, со посебни олеснувања за семејства со ниски приходи. Ќе се зголеми бројот на вработени на терен за хигиена и одржување, ќе се воведе дигитален систем за следење и резервација на парцели, и ќе се обезбеди јавно достапна контакт-линија за поплаки и итни интервенции. Просторот околу гробиштата ќе се уреди со патеки, осветлување и пристап за лица со попреченост.

Кои од досега изнесените идеи на вашите противкандидати најмногу ви се допадна, дали ќе ја преземете во програмата? Дали во вашиот кабинет, доколку бидете изгласани ќе има место и за нив?

– Во секоја изборна кампања е важно да се слушаат различните гласови и идеи бидејќи сите ние работиме за подобро Скопје. Некои од предлозите на моите противкандидати, особено на оние што се фокусираат на подобрување на јавниот превоз и на уредување на јавните простори, ми се допаднаа и верувам дека можат да бидат дел од една кохерентна и одржлива стратегија. Секако дека програмата ќе биде отворена за најдобрите идеи, без оглед од кого доаѓаат, бидејќи целта ни е иста – развој и благосостојба на нашиот град. Во мојот кабинет ќе има место за секој што искрено сака да работи, без оглед на партиска припадност или потекло, затоа што Скопје заслужува обединета и професионална команда.

Време е за нов концепт на јавните претпријатија, за повеќе екипи на терен, нова механизација…

Јавната хигиена е еден од клучните проблеми на Градот, кој во очите на граѓаните е „валкан град“. Како да се надмине тој проблем? Сметате ли дека треба да се смени концептот на градските јавни претпријатија и на кој начин тоа би се извело?

– Скопје не заслужува да биде препознавано како „валкан град“. Јавната хигиена е директен одраз на функционалноста на институциите, но и на односот на градот кон граѓаните. Не е прифатливо јавните претпријатија, особено тие задолжени за чистота, да функционираат со застарена опрема, недоволна работна сила и без јасен систем на одговорност. Проблемот мора да се решава на три нивоа: прво – итно зголемување на бројот на екипите на терен, модернизација на механизацијата и воведување смени што покриваат и вечерни часови; второ – реорганизација на јавните претпријатија преку професионализација на менаџментот, редовна евалуација на ефективноста и укинување на партиски вработувања; и трето – активно вклучување на граѓаните преку инспекциска апликација и поддршка на локални иницијативи за хигиена. Да, време е за нов концепт на јавните претпријатија – од потрошувачи на буџет, да станат ефективни и одржливи сервиси. Дел од финансирањето може да се обезбеди преку јавни повици за соработка со приватниот сектор за одредени услуги, но под строга контрола на квалитетот и транспарентноста. Скопје може да биде чист град – кога градската власт ќе покаже чисти намери. (Б.Ѓ.)