„Ни го наметнаа стравот од животот и од смртта, стравот од Другиот, а да се живее и да се умре е човечки, и не може да се живее без Другиот. Сè што е човечко беше прогласено за нечовечко и обратно. Треба повторно да се очовечиме, а тука уметноста, вклучително и книжевноста и поезијата имаат голема улога“, вели за весникот ВЕЧЕР поетесата Славица Гаџова-Свидерска во разговорот за својата збирка поезија „Политики на стравот“, која ќе доживее официјална промоција на 9 јуни, во Домот за културата „Кочо Рацин“ во Скопје. Таа, минатата година, се најде и во најтесниот избор за наградата „Браќа Миладиновци“, која се доделува за објавена поетска збирка на македонски јазик меѓу две фестивалски изданија на СВП

Како поет, истражувач, есеист, полиглот, космополит и неуморен патник, Славица Гаџова-Свидерска ќе заклучи дека поетскиот дијалог со светот и неговите ужаси постојано ја враќаат на истото.

„Надминувањето на стравот преку пишувањето одново и одново ме враќа на бесценетоста на љубовта и на малите нешта што го прават животот велик и убав за живеење. Да, понекогаш се плашам да живеам, но не се плашам да пишувам и да љубам“, вели поетесата.

Истражувајќи ги политиките на стравот со својот својствен поетски јазичен пристап, Гаџова-Свидерска е доследна на сопствената поетика да го продлабочува својот израз околу некој поетско-филозофски концепт, надоврзувајќи се на своите претходни збирки „Тела“ (2016), „Политики на љубовта“ (2015), „Писма“, „Бесконечност“ (2001). Нејзината поезија е нераздвојна од нејзините книжевни теоретски истражувања во кои се занимава со односите моќ – знаење вистина во рамки на прозата, како и со интермедијарните релации меѓу романот и филмот за што потврда се и научните монографии „Книжевната и дискурсите на моќта“ (2013), „Книжевноста и политичкото насилство“ (2018), како и книжевно-филозофскиот езеј „За смислата на апсурдот“ (2017). Гаџова-Свидерска е магистер по филолошки науки, докторанд на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ и надворешен соработник на Филозофскиот факултет при Универзитетот „Константин Филозоф“ во Нитра, Словачка. Добитничка е на домашните награди „Енхалон“ на СВП и „Караманов“, како и на „Лирата на Орфеј“ на истоимениот меѓународен поетски фестивал. Нејзината поезија е преведена на англиски, кинески, бугарски, српски јазик.

Во Вашата последна објавена збирка поезија, „Политиките на стравот“, го потврдувате уверувањето на Гете дека поетот станува поет откако ќе го усвои и ќе успее да го изрази светот. Како е да се живее (твори) со секојдневното повлекување равенство помеѓу стравовите што го морат личното и колективното?

Творештвото (поезијата) е моето канализирање на стравот, отворање на третото око што ми овозможува да ѕирнам отаде појавното, отаде симулакрумите и симулациите во овој хаотичен свет и да ја почувствувам суштината на постоењето. Поезијата е мојата катарза што ме издигнува над личните и над колективните стравови.

Вие успевате да водите еден отворен дијалог со светот – со неговите болки, со неговите ужаси, апсурди и мистерии, и сепак, на крајот да најдете решенија онаму каде што, во светот во кој не сакаме да живееме со сите контрадикторности, не секогаш успева. Вие ќе напишете: „Се плашам да живеам и да умрам/Не се плашам да пишувам/Единствено тоа го правам/Без страв“.

Поетскиот дијалог со светот и неговите ужаси постојано ме враќаат на истото: надминувањето на стравот преку пишувањето одново и одново ме враќа на бесценетоста на љубовта и на малите нешта што го прават животот велик и убав за живеење. Да, понекогаш се плашам да живеам, но не се плашам да пишувам и да љубам.

Уште еднаш како да докажувате дека поетот е повластен што го има јазикот преку него да се соочи, бескрајно да ги промислува, да ги соочи и да ги надвладее политиките на стравот со кои е соочен во современиот свет. Колку дозволувате да Ве совладаат макар повремено и како се борите секојдневно со креаторите на стравот, со сеачите на стравот?

Да, поетот е и повластен со моќта на зборот, но и задолжен и обврзан да ги промислува и да се соочува со политиките на стравот. Поезијата не е само пишување за цвеќињата, тревата и птиците (да, и тоа е поезија) туку и соочување со болките и раните на човештвото и историјата и нивно катарзично исцелување. Длабоко верувам во древната магиска моќ на зборовите, кои, преточени во еден современ поетски дискурс, храбро ѝ се спротивставуваат на дехуманизацијата на светот.

Едно од таквите зла беше и пандемијата со ковид-19, едно големо непознато, наметнато човек да се справува по однапред утврдени правила, а на кое особено уметниците не останаа имуни и возвратија со уште поексплозивни одговори на разбудената креативност, секако присутно и во дел од песните во збирката, и можеби поттикнувач за нејзиното настанување. Како Вие лично го поминавте периодот на „заклученост на светот“?

Пандемијата со ковид-19 донесе длабока и болна дехуманизација на светот и последици со кои допрва ќе се соочуваме. Периодот на „заклученост на светот“ го поминав тегобно, обидувајќи се да најдам „слобода онаму каде што беше дозволена“ (парадоксално, слободата не треба да се дозволува, таа е иманентна на човековото постоење). Не можев да се ослободам од чувството дека сите ние бевме актери во едно наметнато сценарио и дел од еден глобален експеримент. Се чувствувам како да преживеавме една голема војна и сметам дека секоја епоха во која слободата не е врвно добро, нè враќа назад кон некои непосакувани модели на општествена организација и живеење. Здравјето без слобода нема вредност. Пишував, испраќав крик за слобода во етерот, не сум убедена дека повторно сме слободни.

Во збирката ги разгледувате најразличните форми на стравот со кој е соочен човекот не денес или некогаш, не споредувате, туку поетски илустрирате, зборувајќи за стравот како за нешто што е вродено со самата човекова смртност – кои стравови се најтешки за надминување денеска?

Ни го наметнаа стравот од животот и од смртта, стравот од Другиот, а да се живее и да се умре е човечки, и не може да се живее без Другиот. Сè што е човечко беше прогласено за нечовечко и обратно. Треба повторно да се очовечиме, а тука уметноста, вклучително и книжевноста и поезијата имаат голема улога.

Секако, немаше да сте поет, во смисла дека поетите се надежта на човештвото и негови пророци, ако не ја заокружевте збирката со песни посветени на прибежиштата на стравот. Каде и во што ги пронаоѓате во секојдневниот живот?

Прибежишта од стравот се „малите“ нешта и мигови, тие ги чинат животот и светот. Тие му даваат смисла на нашето постоење: една детска насмевка, еден детски цртеж, благодарниот поглед на некое улично куче, прегратките, изблиците на смеа, шолја чај во дождливо пладне… Само малите нешта го спасуваат светот, додека големите наративи го уништуваат.

Во свет, кога и на микро и на макро ниво, можеби, луѓето повеќе од кога и да е посегнуваат по моќта (силата) за остварување на сопствената иманентна немоќ, одекнуваат зборовите на Чаплин „моќ ти е потребна само кога сакаш да наштетиш, инаку љубовта е доволна да завршиш сè останато“. Колку успевате Вие да го промените вкусот на „загореното“ секојдневие со љубов?

Некогаш е потребен поголем напор да се промени вкусот на „загореното“ секојдневие. Некогаш е доволен само еден зачин, а некогаш треба да се зготви одново. Без љубов, никако.

Во реалност кога ужасите на Западот ни тропаат на соседските порти, дури и на оние во сопствените подруми, жртвите на имагинарните стравови стануваат жнеачи на туѓиот страв. Уште една колективна капитулација пред стравот или нов предизвик за будење?

Сите овие неколку години се предизвик за будење и никако да се разбудиме. Политиките на стравот креираат нова комплексна реалност на која тешко е да ѝ се најде крајот (таа е слоевита, засилена од моќта на технологиите и виртуелната реалност, симулакрумите, аватарите, холограмите). Злото постојано кулминира во ужасни настани и зема невини жртви, а може да му се спротивставиме само со Добро. Сè уште има надеж, има начини на хумана борба: љубов, простување и уметност.

Марија Саревска-Тодоровска